‘About Marta Bosowska’ by Romuald Woźniak

Text in ENG and PL

Do we create to remember, or we create to trigger the memory of others, or perhaps we create to forget? – Marta Bosowska asks in her PhD dissertation. The construction of this sentence in which we see the same phrase used repetitively (the word memory used twice and word forget, which is an antonym of remembering) is in a way a sum of the issues the artist has been dealing with since 2009, practically from the beginning of her independent artistic career. It is evident that we create for different needs, sometimes without any real reason or aim, the author focuses her endeavours around the phenomena of memory. I see it as an original theme in her artworks.

Bosowska is intensively active in arts. She presents her works in exhibitions and individual performances, but also she is a curator, and she has been responsible for various art and education events. She practices various forms of artistic expression – installation, object, performance, video installation – for that reason we can see a great variety of events she was part of. Bosowska has taken part in solo and group exhibitions, individual performances and performance festivals, site-specific actions. She presented her works in significant places for Polish art life for example at Centrum Sztuki Współczesnej in Torun, Galeria Labirynt in Lublin, Galeria Manhattan in Lodz, Festival Interakcje in Piotrków Trybunalski, Festiwal Sztuki Efemerycznej in Sokołowsko, Centrum Sztuki Współczesnej in Warsaw, Arsenał Gallery and ON Gallery in Poznań. She has also presented her works abroad in such countries as Germany, Austria, Great Britain, Finland, Slovenia, Belarus, Ukraine, Thailand, Israel. She does not take a lot with her while travelling: she takes herself – her primary performance medium – with constantly revised memory load. She also takes matter – residue, left-overs, waste. There is also space. The artist finds space, searches for it, tames it with her decision. She selects it carefully. That is what she claims, and it is evident to all of us. Sometimes it is a gallery, a field of art, a place marked with equivocal, but formed contact with a viewer. Sometimes it is public space, like a street in Stockholm. Sometimes it is a side-space, strange like a street corner in Lviv, or post-industrial Kiev’s buildings. Bosowska has an ability to annexe those different places with minimal and consistent means of expression. Similar series of events acquire completely different expressive powers depending on selected by her spatial context. She does it consciously, with precision. She is very efficient. He cuts out a circle of light in a dark gallery; she then puts a chair – this will be her axis of action, the axis of our shared territory, perhaps even an axis of the world. While ringing a small bell, she walks around it; she tames it, she appoints her function of time and categories of dynamics. Our meeting shall have a particular character, perhaps even celebration – she wears a simple, black tight dress, the light highlights a portrait, hands and feet. She sits on a chair; she puts on her laps an elegant envelope made of black canvas. She opens it many times, she monotonously unfolds it and folds it – this is her treasure, fetish, a mystery. She has already hidden in it, or she will hide in it some hair or ash from burnt matter. She will chew hair; she will blow the ash. Black dress will get dirty, the floor covered with ash will show her footprints. There will be other things left on it when she leaves the field of performance. Bosowska knows how to use time, space, and her physical body – even her slightly shy smile is a fragment of expression. I am for you, let us tame each other, I will let you get close to my mysteries.

In the above description, I wanted to draw a sketch of her performances presented in various galleries. The most elaborated version of this performance was presented in 2012 in Stockholm, whereas a version more synthetic, which I value the most, she showed in Bialystok in 2009 under a title of Untouchables. Darkening the gallery space, profiling the light, specificity of the setting: audience – the place of action, clothes similar to a costume are all expressions inspired by the theatre. In general, Bosowska’s performances are influenced by the theatre. The artist invests in the effectiveness of her image; she creates traditional poetic context. In a discussion about how far performance is from theatrical performances, Bosowska is very close to the theatre. Her project presented in Lublin in 2009 entitled Pozostali [The remaining ones] is probably the best example. Wide open doors were a strong, single source of contrasting light, the artist wearing white clothes scattered ash. Bosowska used those expressions consciously; it was her aim. She achieves visual expressiveness of her figure; she is responsible for every step of her action. What is evident is a sculptural influence, definitely what we see is a strong mark of a visual artist. The above remarks concern her earlier works. Present artworks tend to exhibit minimal expression.

Particularly impressive in her career is a performance entitled Naznaczeni [Marked ones], which took place in Manhattan Gallery in 2011. Bosowska uses spatial properties of place. A pretext for her actions is a construction beam in the middle of a gallery; it was situated in a parallel position to the floor, around three meters above it. The beam was roughly 60 cm wide. The artist walked on it blindfolded, and she risked falling. She used only the sense of touch, and by doing so, she provoked her ear labyrinth. This time the gallery was white, the light was natural, the artist was traditionally in a black dress, the blindfold was black. An example of a precise, minimalistic, performative site-specific work. A similar simple construction can be found in another work by Bosowska presented at Art Electronica in Linzu (2010). This time the gallery was large, the artist was holding small objects – little mirrors. To start with, she watched the audience in a mirror held above her head, or perhaps she allowed the audience to see themselves in the mirror. Bearing in mind the size of the objects, it was an action without any real function; it seemed nonsensical. Next, the mirrors were placed in eye-sockets, they covered her eyelids as if they were glasses. They focused the view of the world while taking away perception. The image toyed with a phrase ‘see your reflection in my eyes’. This common expression was turned around and changed into a provoking sign. Excellent, multi-layered use of objects in performances, was distinguished by the organisers of the festival, I mentioned above.

While discussing the process of simplification in Bosowska’s constructions and expressive elements, there is a need to mention also two street performances. The first one took place in Stockholm (2012). This time it was a typical large city space. Corso was full of people. The artist was blowing ash in front of her. The action was marked by perseverance, but it was rather quiet. She was surrounded by people, but she seemed to be outside them, against their commotion. She did not stop anyone; she was focused on her activity. God’s madman, jurodivi, a person in possession of different knowledge. The second performance was in Kiev in 2014 in post-industrial space. Bosowska tried to wash the facade of an abandoned building with her saliva. I use the word tried because it was a non-productive activity. However effective could be the cleaning product, the scale of the abandoned object was overwhelming. The loop of selflessness. The madness of a mission or a touching unawareness. In the description of those two events, I aim at some over-interpretation. I describe fragments of more elaborate performances in some parts less consistent. Delineated by me sequences have a potential for distinguished forces and clarity of artistic decisions. In them, I hope, we touch the essence of performance.

I selected from wealthy achievements of Bosowska those works, which build an exciting developmental series. But also because they were a significant experience of medium and concerns undertaken in her PhD dissertation. The artist puts forward questions about the function of memory in the art process. She is looking at process-based actions, which by nature are developed in time, they feed on our residue and memory left-overs, they also build further circles, as the author claims performance never ends, it is only a fragment of a process. To describe this phenomenon, she uses a term mnemonic techniques. The title of her PhD dissertation states: ‘Mnemonic Techniques. Residue as an independent entity, icon and memory medium in performance.’ Her PhD work consisted of three elements: performance, installation and object. The performance presented at AT Gallery dealt with a particular smell in the place, and Bosowska often focuses on basic human senses. The artist has regularly limited her sight by a blindfold. She would chew hair when she had no wish to operate the sense of taste. She would play with the sense of balance, or she would produce saliva to clean dirty windows. All of those actions utilise widely understood physiology. So far she has activated or narrowed those receptors in herself. Us, the viewers were only witnesses of that particular state, which she imposed on herself. She was sculpturing in our sense of smell while using a silent bell. Her subtle movements turned us into full participants in the process.

The next element – installation – was created from materials documenting actions, objects, inspirations appearing in the course of developing her PhD work. Bosowska has got a gift of recalling memories through a precise selection of objects and things. This time she took us into a mysterious world of swings and merry-go-rounds, in other words, she took us into the world of re-discovered ’treasures’ – an old army helmet, a bell. We were impressed with a swing found by the author. The object looked tired, and it was a found object. It was painfully ‘mature’; it lost the firmness of its construction. The paint on it was flaking. There was a swing-chair missing. In its place, Bosowska hung a bell. This act was a perfect swap of functions, meanings and senses. Similar emotions are evoked by the third element of the exhibition: an object – a merry-go-round. One of the inspirations is a found and documented spatial and semantic paradox – a merry-go-round placed on top of a shed. What a lucky incident for the artist. She found in reality surrealism. Bosowska followed this path, and she created further versions of the above paradox. Hand-drawn, vivid image was superimposed with a vector drawing, the difference between the chairs is defined as emptiness. It was a controversial gesture bearing in mind social function of playgrounds. We may admire how boldly, the artist brought the flashes of past time, the icons of childhood, used and forgotten things. Our memory was placed between two poles – an area of traumatic experiences and sentimental traces. Those last ones happen to be for art deadly; they so quickly pose for poetic diapason. Bosowska creates her language, her catalogue of memory traces and an original poetic structure. She is capable of finding a child in herself. She knows how to articulate its optics of paradox, and she manages to find in us, the viewers, similar layers.

Her creative force meets in an absorbing way the theoretical reflection contained in her PhD. The title of her dissertation suggests the character of her reflection. The author systemises concepts she introduces sets of her terminology. They help her determine an intellectual description of her artistic activity. Bosowska opens up her dissertation with notes about memory and its processes. She underlines the importance of the continuity of cultural heritage and the continuity of human identification. She pays particular attention to mnemonic techniques from the title. This term had been used previously to describe a series of her performances. She relates the memory techniques to the process of constructing and developing a performance. She starts this process with ‘residue’ – this term is forged by Bosowska – and the process is rounded up with ‘residue’ as well. The residue refers in artist’s view to icons, reflections, traces after some being. They are all starting points for her performances. Each action leaves further traces, and so the process undergoes a transformation. ‘One day we are a topic, with all vanity, anxiety, and then another day we become nothing more but an object, a sign, a residue’ – we read in her text. I used the quotation, in which the author asks about the function of memory in the creative process. She poses three questions, and she gives three positive answers to them. We create to remember; we create to trigger the memory of others, memory is dominated with forgetting. Memory, therefore, is forgetting. As usual, she finds an interesting paradox here – there are techniques which help us remember, there are no techniques that help us forget. She is left with mnemonic techniques.

O Marcie Bosowskiej

„Czy tworzymy, aby pamiętać, czy tworzymy, aby poruszać pamięć innych, a może, aby zapomnieć?”- pyta w tekście rozprawy doktorskiej Marta Bosowska. Konstrukcja tego zdania, powtarzalność frazy, dwukrotne użycie słowa pamięć i antonimu zapomnienie jest swoistą sumą zagadnień jakimi się zajmuje artystka od 2009 roku czyli praktycznie od początku samodzielnej twórczości artystycznej. Oczywiste przecież, że tworzymy dla wielorakich potrzeb, czasem bez uświadomionego powodu i celu, autorka ogniskuje ów żywioł wokół fenomenu pamięci i jest to oryginalny motyw jej dotychczasowej działalności artystycznej.

Aktywność Bosowskiej w obszarze sztuki jest niezwykle intensywna, kilkadziesiąt wystąpień artystycznych w postaci wystaw i indywidualnych performance, ale także liczne opieki kuratorskie oraz animacja wydarzeń artystycznych i edukacyjnych. Ponieważ uprawia wiele form wypowiedzi- instalacja, obiekt, performance, video instalacja- stąd różnorodny charakter imprez w których uczestniczy: wystawy indywidualne i zbiorowe, performance indywidualne i udział w festiwalach performance, działania typu site specyfic. Prezentowała swój dorobek w miejscach szczególnie ważnych dla polskiego życia artystycznego min.: Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu, Galeria Labirynt w Lublinie, Galeria Manhattan w Łodzi, Festiwal Interakcje Piotrków Trybunalski, Festiwal Sztuki Efemerycznej Sokołowsko, Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie, galerie Arsenał i ON w Poznaniu. Rozległy jest też zasięg jej międzynarodowych podróży artystycznych – Niemcy, Austria, Wielka Brytania, Finlandia, Słowenia, Białoruś, Ukraina, Tajlandia, Izrael.

W podróże te zabiera niewiele: siebie – podstawowe „tworzywo” performance, siebie – z ciągle rewidowanym bagażem pamięci, materie – pozostałości, resztki, odpady. No i przestrzeń. Przestrzeń zastaje, wyszukuje, oswaja swą decyzją. Dobiera ją z dużą starannością. Tak twierdzi i to widać. Czasem jest to galeria, pole sztuki, miejsce nacechowane wprawdzie niejednoznaczną, ale jednak umowną formą kontaktu z odbiorcą. Czasem to przestrzeń publiczna, świat potoczny – jak ulica w Sztokholmie. Czasem to obszar pokątny, nieoczywisty- jak zdegradowany zaułek miejski we Lwowie, czy postindustrialna zabudowa Kijowa. Tak odmienne sytuacje potrafi Bosowska zaanektować minimalnymi i jednorodnymi środkami wyrazowymi. Podobne do siebie ciągi zdarzeń nabierają kompletnie innych mocy ekspresywnych zależnie od wybranego przez nią kontekstu przestrzennego. Robi to świadomie, precyzyjnie i skutecznie. W wyciemnionej galerii wycina krąg światłem, w nim ustawia krzesło- to będzie oś jej działania, oś naszego wspólnego terytorium, a może nawet oś świata. Dzwoniąc małym dzwoneczkiem obchodzi ten obszar, oswaja go, wyznacza swoją funkcję czasu i kategorie dynamik. Nasze spotkanie będzie miało charakter szczególny, może nawet odświętny- stąd prosta, czarna, obcisła sukienka, światło wybierze portret, ręce i stopy. Siada na krześle, na kolanach układa precyzyjnie złożoną kopertę czarnego płótna, będzie ją wielokrotnie, monotonnie rozwijać i składać- to jej skarby, fetysze, tajemnica. Tak naprawdę ukryła tam lub będzie chować włosy, czy popiół spalonych materii. Włosy będzie przeżuwać, popiół rozdmuchiwać. Czarna sukienka się ubrudzi, na posypanej popiołem podłodze pozostaną ślady jej stóp, tak jak inne resztki działania, gdy już opuści pole performance. Bosowska potrafi operować czasem, przestrzenią, własną fizycznością- nawet lekko zakłopotany uśmiech jest fragmentem ekspresji. Jestem dla was, oswójmy się nawzajem, dopuszczę was do swoich tajemnic.

Powyższy opis to próba przybliżenia konstrukcji kilku performance Bosowskiej prezentowanych w różnych galeriach. Najbardziej rozbudowaną wersję przedstawiła w 2012 r. w Sztokholmie, zaś wersję najbardziej syntetyczną, i tę cenię sobie bardziej, pokazywała w Białymstoku w 2009 r. pod tytułem „Nietykalni”. Wyciemnienie przestrzeni galeryjnej, profilowanie światła, wyrazistość układu: widownia- miejsce akcji, ubiór zbliżony do kostiumu to ekspresje wizualne charakterystyczne dla teatru. Tak, część realizacji Bosowskiej jest wyraźnie teatralizowana. Bazuje na efektowności budowanego obrazu, stwarza umownie poetycki kontekst. W dyskursie- jak daleko sztuki performatywne oddalają się od przedstawienia parateatralnego- autorka bliższa jest stronie teatrum. Najdalej posunięty w tym aspekcie jest prezentowany w Lublinie (2009) projekt “Pozostali” – szeroko otwarte drzwi są silnym, podstawowym źródłem kontrowego światła, artystka, tym razem w białej szacie rozsypuje popiół. Bosowska używa tych ekspresji świadomie, a więc celowo. Osiąga plastyczną wyrazistość własnej sylwety, odpowiada dokładnie za każdy metr obszaru swego działania. Znać tu jej pazur jeśli nie rzeźbiarski, to na pewno artystki sztuk wizualnych. Powyższe uwagi dotyczą raczej jej wcześniejszych propozycji artystycznych, w kolejnych będziemy mieli do czynienia z minimalizowaniem owych ekspresji.

Znamienny na tej drodze będzie performance „Naznaczeni” w Galerii Manhattan z 2011 r. Tu Bosowska wykorzystuje właściwości przestrzenne miejsca. Pretekstem jej działania jest istniejąca w układzie architektonicznym galerii belka, usytuowana równolegle do podłogi, przeszło trzy metry ponad nią. Szerokość belki ok. 60 cm. Artystka przemieszcza się po niej z przepaską na oczach ryzykując upadek. Oddana jedynie funkcji dotyku prowokuje swój błędnik. Tym razem galeria jest biała, światło naturalne, performerka tradycyjnie w czarnej sukience, opaska na oczy oczywiście czarna. Precyzyjny, minimalistyczny, performatywny site – specific. Podobnie prostą konstrukcję w galeryjnych doświadczeniach Bosowskiej ma realizacja na festiwalu Ars Electronica w Linzu (2010). Galeria o dużym gabarycie, a w rękach artystki znikome materie- malutkie lusterka. Na początku, trzymanym nad głową lusterkiem „ogląda” widownię, a może to widowni pozwala się w nim przejrzeć. Z racji skali przedmiotu jest to czynność pozbawiona realnej funkcji, jest bezsensowna. Następnie lusterka lądują w oczodołach performerki, przysłaniają powieki swoistymi anty okularami. Ogniskują obraz świata zabierając zmysł widzenia. Igrają z frazą „przejrzyj się w moich oczach” sprowadzając ten banał do prowokującego znaku. Znakomite, wielopoziomowe użycie przedmiotu w działaniach performerskich, wyróżnione przez organizatorów wspomnianego wyżej festiwalu.

Śledząc drogę stopniowego upraszczania konstrukcji i składników ekspresywnych w działaniach Bosowskiej wymienić należy jej dwa performance uliczne. Pierwszy w Sztokholmie(2012). Tym razem typowa, rozległa przestrzeń miejska. Corso pełne ludzi. Artystka rozdmuchuje przed sobą popiół. Czynność uporczywa choć spokojna. Jest otoczona ludźmi, ale jakby obok, wbrew ich zabieganiu. Nikogo nie zaczepia, skupiona na swej czynności. Szaleniec boży, jurodiwy, posiadacz wiedzy innej. Drugi z performance – to Kijów, rok 2014, przestrzeń postindustrialna. Bosowska własną śliną próbuje „przemywać” zakurzoną fasadę opuszczonego budynku. Próbuje, bo czynność jest bezproduktywna, znikomość środka czyszczącego jest w skali nieporównywalnej do zaniedbanej materii. Kwadratura bezinteresowności. Szaleństwo posłannictwa lub wzruszająca nieświadomość. W opisie tych dwóch zdarzeń dokonuję pewnej nadinterpretacji, opisuję fragmenty bardziej rozbudowanych wystąpień, w tych pozostałych częściach trochę mniej spójnych. Wskazane przeze mnie sekwencje mają potencjał wyjątkowej mocy i klarowność decyzji artystycznych. To w nich, jak mniemam, dotykamy istoty performance.

Z obszernego dorobku Marty Bosowskiej wybrałem realizacje układające się w ciekawy ciąg rozwojowy, ale także bo były istotnym doświadczaniem materii i problematyk podjętych następnie w jej przewodzie naukowym. Artystka stawia w nim pytanie o funkcję pamięci w procesie artystycznym. Przygląda się jak działania procesualne, z natury rzeczy rozwinięte w czasie, czerpią z naszych osadów i resztek pamięci, a także jak budują kolejne jej kręgi, skoro, jak twierdzi autorka, performance nigdy się nie kończy, jest tylko fragmentem procesu. Dla określenia tego zjawiska używa terminu mnemotechnika i taki właśnie tytuł nosi jej rozprawa doktorska : „ Mnemotechnika. Pozostałość jako niezależny byt, ikona i nośnik pamięci w performance”. W ramach przewodu prezentuje także trzy realizacje galeryjne: performance, instalacja i obiekt. Performance prezentowany w Galerii AT odnosi się do specyficznego zapachu tego miejsca i jest kolejnym działaniem Bosowskiej dotykającym podstawowych zmysłów człowieka. Dotychczas wielokrotnie ograniczała sobie zmysł wzroku przesłaniając opaską oczy. Żując własne włosy chcąc, nie chcąc operowała zmysłem smaku. Igrając z poczuciem równowagi, czy tocząc ślinę dla przemycia brudnych szyb zadawała się z szerzej rozumianą fizjologią. Dotychczas aktywizowała lub zawężała te receptory dla siebie samej. My odbiorcy byliśmy tylko świadkami tego szczególnego stanu, który narzuciła sobie performerka. Tym razem rzeźbi w zmyśle powonienia nas wszystkich używając dodatkowo niemego dzwonu. Niezmiernie subtelnym ruchem czyni nas pełnymi współuczestnikami procesu.

Kolejny element prezentacji to rozbudowana instalacja, stworzona z materiałów dokumentujących działania, obiekty, inspiracje powstające w trakcie i dla przewodu doktorskiego. Bosowska ma znakomity dar przywoływania klisz pamięci poprzez celny dobór materii i przedmiotów. Tym razem wprowadza nas w świat tajemniczych ogrodów, tzw. małpich gajów, gdzie królują huśtawki i karuzele „skarbów” odnalezionych – stary wojskowy hełm, wcześniej używany dzwoneczek rozrósł się do sporego dzwonu. Jesteśmy pod wrażeniem odnalezionej przez autorkę huśtawki, nadwyrężonej upływem czasu, potraktowanej jako objet trouve. Przedmiot jest boleśnie „dojrzały”, zatracił twardość konstrukcji i złuszczył wielokrotnie nakładaną farbę. Pozbawiony jest jednego z dwóch krzesełek służących do huśtania. W to miejsce Bosowska zawiesza duży dzwon. Doskonała zamiana funkcji, znaczeń i sensów. Podobne emocje wywołuje trzeci element wystawy: obiekt— karuzela. Jedną z inspiracji jest znaleziony i zdokumentowany fotograficznie paradoks przestrzenny i znaczeniowy w postaci karuzeli usytuowanej na dachu budynku gospodarczego. Los był dla autorki niezmiernie łaskawy, bo zafundował jej obecny w rzeczywistości potocznej tak wyrazisty nadrealizm. Bosowska idzie tym tropem, stwarza kolejne wersje powyższego paradoksu. Na odręczny, wrażeniowy rysunek karuzeli nakłada chłodny, wektorowy rysunek „techniczny”, odległości między krzesełkami karuzeli definiuje jako pustkę. Gest przewrotny zważywszy na społeczną funkcję placów zabaw. Można podziwiać z jaką swadą przywołuje doktorantka flesze przeszłego czasu, ikony dzieciństwa, materie zużyte i zapomniane. Nasza pamięć osadza się między dwoma biegunami- obszarem traumatycznych doznań i sentymentach śladów. Te ostatnie bywają dla sztuki zabójcze, a tak łatwo pozorują poetycki diapazon. Bosowskiej udaje się stworzyć własny język, własny katalog śladów pamięci i oryginalną strukturę poetycką. Potrafi odszukać w sobie dziecko, artykułować jego paradoksalną optykę, a także znaleźć w nas, odbiorcach, te pokłady.

Tym ciekawsze jest spotkanie jej żywiołu twórczego z refleksją teoretyczną zawartą między innymi w jej w rozprawie doktorskiej. Już przytoczony wcześniej tytuł sugeruje charakter tej refleksji. Autorka systematyzuje pojęcia, wprowadza zestaw własnych terminów umożliwiających intelektualny opis jej aktywności artystycznej. Rozpoczyna od uwag o pamięci i jej procesach. Podkreśla ich wagę dla ciągłości całego dziedzictwa kulturowego i ciągłości identyfikacyjnej człowieka. Szczególne miejsce w jej rozważaniach zajmuje pojęcie tytułowej mnemotechniki. Terminem tym już wcześniej nazywała cykle swoich wystąpień artystycznych, tu przeprowadza analogię technik zapamiętywania do procesu konstruowania i przebiegu jej performance. Rozpoczyna ten proces od „pozostałości” – to kolejny autorski termin Bosowskiej- i kończy „pozostałością”. Tak nazywa ikony, refleksy, ślady po jakimś bycie będącym punktem wyjścia działania performerskiego, ale działanie to zostawia po sobie kolejne ślady, stąd proces podlega dalszemu przekształcaniu. „Jednego dnia jesteśmy tematem, z wszelkimi naszymi marnościami, niepokojami, a kolejnego dnia stajemy się niczym innym jak tylko obiektem, westchnieniem, pozostałością” – czytamy jej rozważania. Użyłem cytatu, w którym autorka pyta o funkcję pamięci w procesie twórczym. Na trzy postawione w nim pytania odpowiada twierdząco, tworzymy by pamiętać, tworzymy by poruszać pamięć innych, pamięć jest zdominowana zapominaniem. Jest więc zapominaniem. Jak zwykle znajduje i tu ciekawy paradoks- są techniki ułatwiające zapamiętywanie, nie ma technik zapominania. Pozostała jej mnemotechnika…